Yönetici İşlemler Becerileri için 6 ay-3 Yaş Aktivite Önerileri

Yönetici işlemler (executive functioning) nedir ?

Diye başlayacağım, içime işlemiş academic writing, didaktik olmadan edemiyorum : ) Yazının %90'ı Harward Üniversitesi'nin Gelişen Çocuk Laboratuvarı'nın Executive Functioning and Self Regulation ile ilgili sayfasından çeviridir.  Sayfadaki 0-14yaş arası için oyun önerileri, biri 10,5 yaşında diğeri 21 aylık olan çocuklarım için çok yönlendirici oldu yıllardır.  Ayrıca bir ara Türkiye'de çok tartışılan Minecraft oyununun da önerilenler arasında olduğunu görünce gözlerimden kalp çıkmasına sebep olmuştur : )  Aslında tehlikeli olan orijinal Minecraft oyunu değil, onun arka planı, altyapısı ve görsellerini kullanıp yaratılan öldürmeli vahşi oyunlar. Ona sonra geleceğiz.

Bu yazıyı uzun zamandır taslaklarda bekletiyorum, üzerinde çalışıyorum. Blog yazmak, iki çocuk ve çalışma hayatıyla çok zor.  Yukarıdaki linkte 0-14 yaş arası için öneriler var, ben başta hepsini çevirmek üzere yola çıktım ama parça parça yazmaya karar verdim, topluca hem yazı çoook uzun olacak, hem zamanım yok hepsini bitirmek için.Ve arkadaşlar, paragraf aralarına bir iki komikli anlamlı resim bulayım da ziyadesiyle akademik olan yazım biraz kolay okunsun sıkmasın diye harcadığım vakti tezi yazmaya harcasaydım, discussion bölümünü yarılamıştım :p  Neyse benim sıkı takipçilerim ne olsa okur zaten, bu kez böyle olsun :)

Yönetici işlemler ve öz düzenleme (self regulation) planlamamızı, dikkatimizi odaklamamızı, yönergeleri hatırlamamızı ve birden fazla zihinsel işlemi başarıyla yürütebilmemizi sağlayan zihinsel süreçlerdir.  Tıpkı çok yoğun bir havaalanında iniş ve kalkışları sorunsuzca kontrol edebilen hava trafik kontrolörleri gibi beynimizin de dikkatimizi toparlamamız, görevleri öncelik sırasına koymamız, amaç belirleyip bunları başarmamız ve dürtülerimizi kontrol etmemiz için bu becerilere ihtiyacı vardır.  

Bu becerilerle değil ama onları geliştirme potansiyeliyle doğarız.  Öğrenme ve gelişim için çok önemli olan bu becerileri edinmek ve geliştirmek hem bireysel hem toplumsal olarak uzun dönemde son derece faydalıdır.  Bu becerilerini geliştirebilmede yetişkinlerin çok kritik rolleri vardır.

6-18 ay arası bebekler için aktiviteler:
Bu aktiviteler bebeklerin dikkatlerini odaklamalarını, işleyen belleklerini kullanmalarını ve temel öz-kontrol becerilerini pratik etmelerini sağlar. Bu aylarda bebekleri dizimize oturtup oynattığımız oyunlardaki tekraralar bebeklerin hatırlamalarına ve basit kurallara uymak için davranışlarını kontrol etmelerine yardımcı olur.

• Ce-eee oyunları
• Fış Fış kayıkçı-Sar Sar makarayı gibi hareketli, tekerlemeli oyunlar
• Saklama/Saklambaç oyunları (Bir örtünün altına oyuncak saklamak, bulmak,daha büyük bebekler kendileri saklanabilir ya da yetişkin saklanıp çocuğun bulması için seslenebilir.)
• Bloklar sadece üst üste dizilebilir, bir çok oyuncak arasından sadece çiftlik hayvanları bir araya getirilebilir.
• Yer süpürme, oyuncak toplama, toz alma gibi günlük aktiviteler gösterilip aktiviteler sırayla yapılabilir, böylece bu oyunlar çocuğun ilerideki evcilik oyunlarının temelini oluşturur, işleyen bellek, seçici dikkat ve öz kontrol alıştırmaları yapmalarını sağlar çünkü bu esnada çocuk aktiviteyi ve yapılış şeklini aklında tutup etraftaki dikkat dağıtıcılara rağmen o aktiviteyi tamamlamaya çalışır.
• Parmak oyunları- Buraya bir kuş konmuş, parmak ailesi, yanaklar, alın, çene ve en son burna dokunulan Annem Bana Araba Aldı Düdüğüne Bastım Düt! 
• Elinde tuttuğu şeylerin ismini söylemek/sormak, yapılan aktiviteleri anlatarak yapmak gibi basit konuşmalar da çok faydalıdır.

18-36 Ay Arasırası Çocuklar İçin Aktiviteler:

Bu gelişim döneminde çocukların dil gelişimi oldukça hızlı ilerler.  Dili kullanma, yönetici işlemler ve öz düzenleme becerilerinin gelişiminde çok önemli rol oynar.  Dil becerisinin gelişmesiyle çocuklar düşünce ve eylemlerini adlandırabilir, bunlar üzerine yorum yapabilir, kuralları anlayabilir ve böylece davranışlarını düzenleyebilirler.  Bu yaş çocukları ayrıca bir çok önemli fiziksel beceri geliştirirler.  Aşağıdaki aktiviteler çocuğun dikkatini bir amaca odaklaması ve sürdürmesini, gereksiz ve etkili olmayan hareketleri de durdurmasını ve ilk seferinde başaramazlarsa başka yollar denemelerini gerektirir.  Bu bir öğrenme sürecidir.  Bu etkinliklerin bir çoğu sık sık yetişkinlerin hatırlatması ve organizasyonunu gerektirebilir ve çok uzun sürmeyebilir.

• Top fırlatmak/yakalamak, küçük bir denge aletinde yürümek, bir eğimde yukarı aşağı yürümek , zıplamak gibi mümkün olduğunca çok materyal ve fırsat sağlayın.  İşleyen belleğe biraz daha fazla "challenge" eklemek için belli bir bitiş çizgisine sıra sıra gidip gelmek gibi basit kurallar koyun. 
• Bu yaş grubundaki biraz daha büyük çocuklar taklit oyunlarından hoşlanabilir.  (Bizde var mı böyle yaptığımı yap oyunları bilmiyorum) Punchinella, Follow Follow oyunu İngiliççe olanlardan.
• Aktif, fiziksel hareket gerektiren şarkılar : Sar Sar Makarayı, Buraya Bir Kuş Konmuş, Fış Fış Kayıkçı, Ben Bir Çaydanlığım, parmak oyun ve şarkıları... 
• Birlikte yaşanan olaylar ve etkinlikleri yeniden anlatmak(bu olaylar basitçe bir deftere çizilip bunun üzerine tekrar dönüp konuşulabilir-akvaryum gezisi, tren yolculuğu, deniz kenarı gezisi...), çocuğun hislerini sormak, bundan bahsetmek, yaptığı şeyleri anlatmak veya bunlarla ilgili soru sormak. Ayrıca nesnelerle ilgili konuşmak ve soru sormak dikkatlerini odaklama, hafızalarını geliştirme ve sözcüklerle nesneleri ilişkilendirmelerine yardımcı olur.
• Eşleştirme ve ayrıştırma oyunları, kuralı anlama ve uygulama adımlarını takip edebilmeleri için çok faydalıdır.  Nesneler(mutfak oyuncakları, toplar, bloklar, arabalar, hayvanlar, oyuncak yiyecekler) renk, boyut ve şekillerine göre ayrıştırılabilir/eşleştirilebilir.  
• Çalışmalar iki dilli çocukların tek dillilerle karşılaştırıldığında daha iyi yönetici işlem becerilerine sahip olduklarını gösteriyor.  O yüzden siz/eşiniz iki dilliyseniz veya ana dilinizden başka bir dili ileri düzeyde biliyorsanız çocuğunuzla bu dilde de konuşun.  

Şurada 0-12 ay arası çok güzel aktivite önerileri var (İngilizce).

Bu aktiviteler size çok basit gelebilir ama bunları sabırla tekrar tekrar yapmak, çocuğun yapmasına izin vermek, onu beklemek hem fiziksel hem zihinsel bir çok beceriyi geliştirir. Sakinlik, sabır annelikte olması gereken ennn temel iki şey bence. Ayrıca bunlar dışında yapılacak tabi ki yüzlerce şey var, ama bunlar özellikle gelişimde çok önemli yere sahip yönetici işlemler becerilerini geliştirmek için önerilenler.